ملکیان گفت: یکی از نکات چشمگیر در طول تاریخ، وجود پیروان ادیان، مذاهب، کیش و آئین، مکتب و مسلک و مشرب، مرام، ایدئولوژی و ایسم‌هاست که دستخوش یک سری حالات روانی می‌شوند؛ از منظر روانشناختی این وضعیت، حالات آفت‌زده‌ تعریف شده‌اند؛ به‌طور معمول پیروان دین و مذهب دچار تعصب، جزم و جمود، پیش‌داوری منفی و بی‌مدارایی و آرزو‌اندیش همچنین خرافه‌گرا و خرافه‌پرست هستند؛ البته این حالات در پیروان مکاتب غیر دینی نیز وجود دارد. انسان سالم، از منظر روانشناختی صاحب گشادگی سینه و سعه صدر فراوان است.

وی با طرح پرسشی درباره چرایی ایجاد چنین حالاتی در بین پیروان مذاهب و ایدئولوژی افزود: علت‌های فراوانی وجود دارد. روانشناسان معتقدند که این حالت به خواسته‌ها و احساسات و عواطف همچنین باور‌های پیروان ارتباط دارد. من از دو دلیل نخست می‌گذرم. در ذهن یک پیرو مذهب چه باور‌های نادرستی منعقد می‌شود؟

باور‌ها حامل و محل دارند
ملکیان افزود: باور‌ها فراون هستند؛ اما سه باور بیش از سایر باورها آفت‌های ذهنی را ایجاد می‌کند؛ نخست متدینان و مذهبی‌ها معتقدند که باور فعلی آن‌ها همان باور بنیان‌گذار مذهب است. گویا در این میان هیچ تاریخ یا فرهنگی در میان نبوده و باور‌ها به‌وسیله زبان و قلم از ذهن و ضمیر بنیان‌گذار به ذهن و ضمیر پیرو منتقل شده است؛ این واقعیت تاریخی نشان می‌دهد که باور، حامل و محمل دارد شامل اجتماع و فرهنگ‌ جوامعی که باور را در طول هزاران سال به گوش پیرو رسانده است.

این صاحب‌نظر حوزه فلسفه ادامه داد: با مغفول ماندن این واقعیت، پیرو نمی‌تواند باور خود را همان باور بنیان‌گذار تلقی کند.

ملکیان در تشریح دومین دلیل گفت: پیرو گمان می‌کند در طول تاریخ افراد براساس حقیقت‌طلبی به گزاره‌ معتقد شده‌اند به‌عبارت دیگر قدرت‌طلبی در باور‌ آن‌ها موثر نبوده است؛ همچنین باور دارند که مومنان و هم‌کیشان در طول تاریخ فقط حقیقت‌طلبان بوده‌اند و هیچ انگیزه‌ای، غیر از حقیقت‌طلبی در گرایش آن‌ها دخیل نبوده است. در نتیجه پیرو اطمینان حاصل می‌کند که اگر به حقیقتِ باور، نرسیده‌ پیش از او بسیاری به حقیقتِ باور نائل آمده‌اند؛ علاوه براین اعتقاد به مستدل بودن باور است؛ به‌طوری که گویا فیلسوفانی هستند که برای هر گزاره چند استدلال محکم در تائید آن می‌توانند ارائه کنند.

خصومت بین باور به ایدئولوژی و تاریخ
نویسنده کتاب “در ره‍گ‍ذار ب‍اد و ن‍گ‍ه‍ب‍ان لال‍ه» اظهار کرد: بنابراین هر زمان که ایدئولوژی مطرح است با سه دانش بشری شامل تاریخ، روان‌شناسی‌اجتماعی و فلسفه خصومت وجود دارد. چراکه تاریخ، پیش فرض نخست را ابطال می‌کند به‌عبارت دیگر باور‌ها مدام در حال سَیَلان هستند و طیف معنایی را از دست می‌دهند یا به دست می‌آورند؛ بنابراین با توجه به جنبه تاریخی نمی‌توان گفت که باور‌های پیروان امروز، عین باور‌ بنیان‌گذار نیست.

ملکیان افزود: روان‌شناسی اجتماعی نشان می‌دهد که قدرت‌طلبی‌ها و منافع جمعی و فردی و سود‌جویی انسان‌ها در باور‌ها تاثیر دارد. مقبولیت یک باور همیشه به معنای حقانیت آن نیست چراکه خواسته و احساسات و عواطف انسان‌ها نیز دست‌اندرکار هستند. فلسفه نشان می‌دهد که گزاره معقولیت دارد یا خیر، در واقع رشته فلسفه ملاک‌های صدق و کذب، راه‌های تشخیص موجهیت و معقولیت را نشان می‌دهد. با توجه به جنبه تاریخی، روانشناسی و فلسفی نمی‌توان گفت که لزوما متدین و مذهبی نمی‌مانیم اما متدین و مذهبی بودن ما به دور از جزم‌اندیشی و آرزو‌اندیشی است.

کرون تطور باور مسلمانان را بررسی کرد
مولف کتاب “حدیث آرزومندی: جستارهایی در عقلانیت و معنویت» در معرفی فعالیت پاتریشیا کرون ادامه داد: فعالیت افرادی مانند پاتریشیا کرون، بررسی تاریخ تطورات اندیشه‌های دینی، مذهبی و ایدئولوژیک بود. وی نشان داد که اندیشه‌ها و باور‌ مسلمانان از زمان شکل‌گیری در ذهن و ضمیر بنیان‌گذار تا به امروز تا چه میزان دچار تطور شده است.

وی گفت: مایکل کوک از همکاران کرون و استاد اسلام‌شناسی در کتاب “اندیشه امر به معروف و نهی از منکر» نشان می‌دهد که امر به معروف که امروزه به نهاد تبدیل شده و به بهانه این مفهوم بسیاری از قدرت طلبی‌ها توجیه شرعی پیدا کرده است هیچ‌گاه در زمان نزولِ آیه مربوطه، تصور فعلی وجود نداشت؛ اما در طول 1400 سال متکلمان، عالمان اخلاق، فقها و فیلسوفان به این مفهوم پرداخته‌اند و هر کدام سایشی به آن وارده کرده و از سوی دیگر به آن افزوده‌اند.

ملکیان ادامه داد: کرون نیز با نگارش تاریخ اندیشه‌‌ها، تطور آن‌ها را نشان می‌دهد. کتاب “تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» نمونه این اندیشه‌نگاری اسلامی است؛ به‌عنوان مثال متدین امروز تصور می‌کند مفاهیم عدالت، فتنه، امامت، امر به معروف و نهی از منکر، مُلک، شاهی و پادشاهی، خلافت، سنت، جماعت، روحانی و عالم دین، مهدویت، منجی، عقل، تشیع، حدیث، اجماع، اطاعت از ولی امر، پیشگویی از آینده، نقص عقل در اداره زندگی، فقه، تصور از تصوف، عرفان، حق و حقوق زن و آزادی، بردگی و اکراه در دین را به همان معنای بنیان‌گذار دین درک کرده است؛ در حالی که آثار پاتریشیا کرون، نشان می‌دهد که به هیچ وجه چنین نیست. در حال حاضر آنچه می‌گوییم، فقط در لفظ با گفته بنیانگذار مشابه است.

این صاحب‌نظر اظهار کرد: جزم و جمود بر سر رای بنیان‌گذاران نیست بلکه بر رای یکسری عالمان، متکلمان، فقها، قدرت‌طلبان، آنارشیست‌های اجتماعی است که به دلیل اهداف خود باور‌های دینی را از شکل اصلی خارج کرده‌اند.

ملکیان در تعریف جایگاه آثار کرون و ویژگی‌های نوشتاری وی گفت: مجموع آثار کرون از یک سو تاریخ علم کلام اسلامی و از سوی دیگر تاریخ سیاست اسلامی است. پاتریشیا کرون به دلیل روشن‌بینی واضح‌نویس است؛ بنابراین باید توجه داشته باشیم که واضح سخن گفتن فضیلت و صرفه‌جویی به حساب می‌آید. روش تحلیلی این اندیشمند، دیگر ویژگی آثار او محسوب می‌شود. کرون، استاد فهم معنای‌های متفاوت از سخنان به ظاهر یکسان است. دستیابی به این فهم به ذهن بسیار حساس نیاز دارد.

وی افزود: طرح پرسش‌های تامل برانگیز بعد از گزارش هر پدیده ویژگی سوم آثار پاتریشیا کرون است. مهم‌ترین ویژگی آثار وی توانایی تخیل اوست. تخیل، موجب می‌شود تا پدیده‌‌ها را از منظر دید دیگران نگاه کنیم. تخیل، یعنی توانایی فاصله گرفتن از وضع موجود بالفعل. بسیاری از مورخان با پیش‌فرض‌ها و ارزش‌داوری‌ها، رویداد‌‌ها را بررسی می‌کنند. کتاب “جوامع ماقبل صنعتی» نمونه تخیل قوی کرون است.

فهم بهتر متون دینی با آثار کرون
ملکیان با اشاره به تاثیر مطالعه آثار کرون در فهم متون دینی اظهار کرد: با مطالعه آثار کرون، متون دینی را بهتر فهم می‌‌کنیم. دلیل اقبال و اِدبار مردم به دیدگاه‌های الهیاتی و کلامی در زمان‌های مختلف با بررسی آثار این اندیشمند میسر است؛ علاوه بر این کتاب‌های کرون موجب شناسایی دلایل اختلاف‌ فِرَق مختلف اسلامی است. چرا این فرق با دید خصمانه به یکدیگر نگاه می‌کنند و یا دلایل نزدیکی دو فرقه متخاصم چیست؟ آثار کرون از تاریخ گذشته غرابت‌زدایی می‌کند.

“هاجرگرایی» سوءتفاهم‌ برانگیز‌ترین کتاب کرون
مسعود جعفری درباره زندگی پاتریشیا کرون گفت: پاتریشیا کرون در سال 1945 در دانمارک به دنیا آمد و در دوران نوجوانی به مطالعه و شناخت سرزمین‌های دور علاقه‌مند شد. کرون پیش از ورود به دانشگاه به سه زبان آلمانی،‌ انگلیسی و فرانسوی تسلط پیدا کرد. رشته تاریخ خاورمیانه را برای تحصیل در دانشگاه انتخاب و در سال 1974 مدرک دکترای خود را اخذ و بعد از دریافت بورس تحقیقاتی نخستین پژوهش‌های خود درباره تاریخ خاورمیانه و اسلام را آغاز می‌کند.

وی ادامه داد: از سال 1997 تا 2015 در موسسه تحقیقاتی پرینستون مشغول شد. طی 13 سال فعالیت علمی در انگلستان واحد درسی “گذار ایران از عصر ساسانی به عصر اسلامی» را تدریس کرد. نزدیک به 10 عنوان کتاب از کرون منتشر شده است. کتاب “هاجرگرایی» که از دل تز دکترای وی بیرون آمده است سوءتفاهم‌ برانگیز‌ترین کتاب او به حساب می‌آید. “تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» از دیگر آثار این صاحب نظر فقید، در سال 2012 منتشر شده است.

جعفری افزود: “خلیفه خدا»، “غلامان اسب سوار»،‌ “تجارت مکی و ظهور اسلام»، “جوامع ماقبل صنعتی» و “تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام» نیز از دیگر کتاب‌های این ایران‌شناس است. کرون همچنین 70 مقاله شامل 10 مقاله در زمینه ایران‌شناسی منتشر کرده است.

شیوه تاریخ‌نگاری کرون شکاکانه است
این استاد دانشگاه اظهار کرد: شیوه تاریخ‌نگاری پاتریشیا کرون، در یک کلام، شکاکانه است. برخی افراد در بررسی آثار این صاحب‌نظر به تحول ایجاد شده در حوزه علوم‌انسانی بی‌توجه هستند. کتاب‌‌های حوزه ایران و اسلام‌شناسی با آثار کرون متحول شده است. وی وظیفه اصلی خود را نزدیک شدن به حقیقت می‌دانست.

این عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن اشاره به ویژگی‌های اخلاقی پاتریشیا کرون ادامه داد: وی از توانایی قابل توجهی در تشخیص لایه‌های زبانی برخوردار بود و فیلم‌های فیلمسازان ایرانی از‌جمله آثار کیارستمی را تماشا می‌کرد.